Η Δυσλεξία είναι μια δυσκολία νευροβιολογικής και νευροαναπτυξιακής φύσης με κληρονομική προδιάθεση. Επηρεάζει τις γνωστικές διεργασίες του εγκεφάλου που αφορούν την κατάκτηση των δεξιοτήτων ανάγνωσης, γραφής, ορθογραφίας.
Οι ερευνητές λαμβάνουν υπόψη τους ότι υπάρχουν πολλές πιθανές αιτίες αναφορικά με την Δυσλεξία συμπεριλαμβανομένων και των γενετικών παραγόντων.Επίσης, μπορεί να προκληθεί από ένα συνδυασμό δυσκολιών στην φωνολογική επεξεργασία, την μνήμη εργασίας, την ταχεία ανάκληση και αλληλουχία καθώς επίσης και την αυτοματοποίηση βασικών δεξιοτήτων.
Παράλληλα με τα παραπάνω θέματα, έντονη είναι η προσπάθεια που καταβάλουν τα άτομα με Δυσλεξία να πορευτούν στην ζωή μέσα σε ένα εξαιρετικά αφιλόξενο προς την Δυσλεξία περιβάλλον σε ότι αφορά κυρίως το γραπτό λόγο. Δεν υπάρχει καμία απολύτως σχέση μεταξύ της ευφυΐας, της κοινωνικο-οικονομικής κατάστασης και της δυσλεξίας.Επιπλέον, τα διάφορα κοινωνικο-πολιτιστικά περιβάλλοντα όπως επίσης και οι επιλογές στην εκπαίδευση, ασκούν σημαντική επίδραση στις ευκαιρίες που παρουσιάζονται στην ζωή των ατόμων με δυσλεξία.
Αίτια της Δυσλεξίας
Η έλλειψη φωνολογικής αντίληψης όπως και η δυσκολία φωνολογικής επεξεργασίας θεωρούνται από πολλούς επιστήμονες ως ο πρωταρχικός παράγοντας της Δυσλεξίας. Αυτό συχνά αναφέρεται ως κεντρικό έλλειμμα. Παρόλα αυτά πολλοί ερευνητές έχουν μιλήσει για επιμέρους ελλείμματα όπως είναι τα προβλήματα που αφορούν τηνταχεία ανάκληση και την έλλειψη ικανότητας επεξεργασίας της οπτικής πληροφορίας όπως η ορθογραφία. Τα ελλείμματα αυτά ενδέχεται να παρουσιάζονται μεμονωμέναόπως συμβαίνει στην περίπτωση της υπόθεσης του απλού ελλείμματος ή μαζί όπως συμβαίνει στην περίπτωση της υπόθεσης πολλαπλών ελλειμμάτων.
Καθώς οι έρευνες συνεχίζονται, πολλοί θα συμφωνούσαν πως η Δυσλεξία είναι ένα αναπτυξιακό σύνδρομο με νευρολογική και γενετική βάση.
Δυνατά και Αδύναμα σημεία ατόμων με Δυσλεξία
Αν και υπάρχει μια εμφανής ανησυχία για το γεγονός ότι η Δυσλεξία εκδηλώνεται αρνητικά σαν μαθησιακή δυσκολία ωστόσο, η έρευνα έχει επισημάνει και θετικά στοιχεία που απορρέουν από αυτή. Πολλά από τα άτομα με Δυσλεξία παρουσιάζουν ιδιαίτερες ικανότητες στην αρχιτεκτονική, στην μηχανολογία καθώς και σε άλλες δημιουργικές τέχνες. Καλές επιδόσεις παρουσιάζουν επίσης στην ηθοποιία αλλά και σταανθρωπιστικά επαγγέλματα.Αν στα άτομα αυτά δοθεί η κατάλληλη βοήθεια τότε είναι δυνατόν να έχουν μεγάλες επιτυχίες και να κατακτήσουν πτυχία πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. Πολλοί εξάλλου από αυτούς το έχουν ήδη κάνει.
Είναι η βοήθεια ή η υποστήριξη απαραίτητη για κάποιον που έχει δυσλεξία;
Ανεξάρτητα από την ευφυΐα και την ύπαρξη κινήτρων, τα παιδιά με δυσλεξία δεν μπορούν να μάθουν με τον συμβατικό τρόπο διδασκαλίας. Παρ’ όλ’ αυτά αν η δυσλεξία των παιδιών αυτών διαγνωστεί νωρίς, τότε μπορούν να εισαχθούν επιτυχώς στην λειτουργία της μάθησης μέσα από μια εξειδικευμένη, προσανατολισμένη, δομημένη και συστηματική εκπαιδευτική διαδικασία. Τα παιδιά αυτά πάντα θα χρειάζονται περισσότερη υποστήριξη και ενθάρρυνση.
Η ετοιμολογία της λέξης «Δυσλεξία» φανερώνει μια δυσκολία στην χρήση των λέξεων και όχι μόνο στην ανάγνωσή τους. Ο όρος «Δυσλεξία» αναφέρεται σε ένα πιο πολύπλοκο και πολυπαραγοντικό σύνδρομο παρά σε ένα απλό πρόβλημα ανάγνωσης. Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες ο όρος «Δυσλεξία» παραπέμπει περισσότερο σε προβλήματα που σχετίζονται με τη φωνολογική ενημερότητα. Σε άλλες πάλι συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας ο όρος συχνά χρησιμοποιείται καταχρηστικά ως ομπρέλα του ευρέως φάσματος των μαθησιακών δυσκολιών.
Διάγνωση
Τα κριτήρια διάγνωσηςτης Δυσλεξίας στην Ελλάδα από τους αρμόδιους κρατικούς φορείς δεν είναι καθορισμένα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα άλλοτε να γίνεται με χρήση κριτηρίων διεθνώς αναγνωρισμένων οργανισμών όπως των κριτηρίων του εγχειριδίου του Διεθνούς Οργανισμού Υγείας (ICD-10) ή των Διαγνωστικών κριτηρίων του DSM-V, άλλοτε με ελληνικά εργαλεία και άλλωτε με περισσότερο εμπειρικές διαδικασίες.
Σύμφωνα με τα κριτήρια τουτων προαναφερθέντων διεθνών οργανισμών οι σχολικές δεξιότητες στις οποίες ενδέχεται να έχει δυσκολίες ένα παιδί κατηγοριοποιούνται ως εξής:
- δυσκολίες στην ορθογραφία (Δυσορθογραφία)
- δυσκολίες στην ανάγνωση (Δυσαναγνωσία)
- δυσκοίες στην Γραπτή Επεξεργασία
- Μαθησιακές Δυσκολίες στα Μαθηματικά
Σε πρώτο επίπεδο, στα προβλήματα Δυσορθογραφίας και Δυσαναγνωσίας, τα χαρακτηριστικά συμπτώματα αφορούν την κωδικοποίηση και αποκωδικοποίηση των γραμματικών συμβόλων (γραφημάτων):
Δυσορθογραφία
Τα προβλήματα στην ορθογραφία αφορούν :
- παραλείψεις, αντικαταστάσεις, αντιπαραθέσεις, προσθήκες γραφημάτων ή/και συλλαβών, ή/και λέξεων
- δυσκολία να αυτοματοποιήσει τους γραμματικούς κανόνες που έχει ήδη μάθει και να τους εφαρμόσει, προ πάντων στην ελεύθερη γραφή
- δυσκολία στη χρήση των σημείων στίξης
- δυσκολία στη χρήση των κεφαλαίων στην αρχή των προτάσεων ή των ονομάτων.
Δυσαναγνωσία
Τα προβλήματα της ανάγνωσης αφορούν δυο διαφορετικούς άξονες:
Α) το μηχανισμό αποκωδικοποίησης, δηλαδή πως συσχετίζονται τα σύμβολα (γραφήματα) μεταξύ τους για να γίνουν λέξεις:
- παραλείψεις, αντικαταστάσεις, αντιπαραθέσεις, προσθήκες γραφημάτων ή/και συλλαβών, ή/και λέξεων
- αργός ρυθμός ανάγνωσης
- πολλές παύσεις, διακεκομμένος ρυθμός ανάγνωσης, χάνει τη θέση του, διαβάζει λάθος
Β) την αναγνωστική κατανόηση, που είναι ανεξάρτητη από τον μηχανισμό αποκωδικοποίησης:
- αδυναμία να ανακαλέσει τα όσα διάβασε, είτε αυτό αφορά τις πληροφορίες, είτε το ακριβές λεξιλόγιο
- δυσκολία να βγάλει συμπεράσματα ή να κάνει εικασίες πάνω στα θέματα που διάβασε
- ανεπαρκής ικανότητα να κάνει γενικεύσεις και να χρησιμοποιεί ήδη καταγραμμένες γνώσεις για να απαντήσει ερωτήσεις πάνω στο κείμενο που διάβασε.
Η Δυσαναγνωσία αφορά δυσκολίες στον μηχανισμό αποκωδικοποίησης των συμβόλων ή/και στην κατανόηση του αναγνωστικού περιεχομένου. Το άτομο δηλαδή, μπορεί να παρουσιάσει δυσκολίες είτε στη μια είτε στην άλλη παράμετρο. Πολλές φορές όμως μπορεί να αντιμετωπίζει δυσκολίες τόσο στην αναγνωστική δεξιότητα όσο και στην κατανόηση των όσων διαβάζει. Εντούτοις, είναι σημαντικό πως δεν κατακτούν όλα τα παιδιά την αναγνωστική δεξιότητα στις ίδιες χρονικές περιόδους. Κάποια παιδιά μπορεί να αρχίσουν να διαβάζουν από 3χρονων και άλλα παιδιά να καταφέρουν να αυτοματοποιήσουν αυτή τη δεξιότητα (και όχι απαραίτητα να την τελειοποιήσουν), μετά τα 12 χρόνια.
Οι δυσκολίες στην κωδικοποίηση και αποκωδικοποίηση της γλώσσας βελτιώνονται και σταδιακά εξομαλύνονται, δεν ξεπερνιόνται όμως ποτέ. Στις μεγαλύτερες ηλικίες, κι ενώ φαίνονται να έχουν “ξεπεραστεί” τα προβλήματα, συνήθως επανεμφανίζονται, όταν ο έφηβος είναι κουρασμένος, όταν έχει άγχος, ή/και όταν μπαίνουν χρονικά όρια.
Δυσκολίες στη Γραπτή Επεξεργασία
Αφορά τη δυσκολία στην γραπτή δομή και διατύπωση. Στον τρόπο δηλαδή που το παιδί οργανώνει και μεταφέρει στο γραπτό επίπεδο τις νέο-εισερχόμενες πληροφορίες και κεκτημένες γνώσεις.
Μαθησιακές Δυσκολίες στα Μαθηματικά
Οι Μαθησιακές Δυσκολίες στα Μαθηματικά μπορεί να συνυπάρχουν με τα προβλήματα Δυσορθογραφίας ή/και Δυσαναγνωσίας ΑΛΛΑ αφορούν διαφορετική νευροαναπτυξιακή διαταραχή. Μπορεί να έχουν τις ίδιες δυσκολίες σε ότι αφορά την κατανόηση μαθηματικών εννοιών και στα προβλήματα που διαβάζει. Η δυσκολία δηλαδή που μπορεί να έχει ένα παιδί στην αναγνωστική κατανόηση μπορεί να επηρεάζει ή να συνυπάρχει με προβλήματα στην κατανόηση των γραπτών μαθηματικών προβλημάτων. Για αυτό και οι Μαθησιακές Δυσκολίες στα Μαθηματικά δεν συνεπάγεται – αυθαίρετα – με τις δυσκολίες στην κωδικοποίηση και αποκωδικοποίηση της γλώσσας.
Οι ανωτέρω δυσκολίες δεν εμπίπτουν εξαιτίας χαμηλού νοητικού δυναμικού, προβλήματα όρασης ή ανεπαρκούς εκπαίδευσης. Τα εν λόγω διαγνωστικά κριτήρια βασίζονται στο γεγονός ότι οι συγκεκριμένες δυσκολίες του παιδιού είναι σημαντικά πολύ χαμηλότερου επιπέδου απ’ ότι αναμένεται για τη χρονολογική του ηλικία, τη γενική νοητική του ικανότητα και τη σχολική τάξη που παρακολουθεί.
Επιπτώσεις και συναισθηματικές επιδράσεις
Η δυσλεξία εντοπίζεται σε όλον τον κόσμο ανεξαρτήτως πολιτισμού ή γλώσσας και επηρεάζει περίπου το 8% του πληθυσμού, το οποίο βιώνει ένα σύνδρομο που σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να αναστείλει την διαδικασία της σχολικής μάθησης με το 2-4% του πληθυσμού να επηρεάζεται σοβαρά από αυτό.
Μέσα στη τάξη την ώρα της ανάγνωσης, αντιγραφής από τον πίνακα ή ορθογραφίας (στο Δημοτικό), ο μαθητής τείνει να είναι ανήσυχος, δεν μπορεί να παρακολουθήσει τη σειρά των άλλων παιδιών, ίσως να δημιουργεί «κατάσταση» για να αποφύγει να διαβάσει ή να γράψει, γίνεται σωματικά ανήσυχος, και μπορεί να παρουσιάσει τραυλισμό.Οι δυσκολίες στην αναγνωστική ή/και γραπτή διαδικασία πολλές φορές μπορούν να κρυφτούν πίσω από μια προβληματική συμπεριφορά είτε αυτή αφορά την ανησυχία/κινητικότητα είτε την προβληματική προσοχή, έλλειψη συμμετοχής και απόσυρσης μέσα στη τάξη. Γι αυτό είναι απαραίτητο να εξακριβωθεί κατά πόσο το παιδί παρουσιάζει διασπαστική συμπεριφορά πρωτογενώς ή δευτερογενώς.
Όπως και να έχει, δεν είναι δυνατόν κάποιος να βιώνει τόσα χρόνια αποτυχίας στο σχολικό επίπεδο χωρίς αυτό να αποβεί επιζήμιο για τον ίδιο. Η έλλειψη αυτοπεποίθησης όπως και η χαμηλή αυτοεκτίμηση είναι συχνά συνέπειες της δυσλεξίας.Υπάρχουν σοβαρές συναισθηματικές επιπτώσεις για τον μαθητή που αδυνατεί να αναπτύξει αποτελεσματικές ικανότητες και στρατηγικές σε κομβικές περιοχές του σχολικού προγράμματος εξαιτίας της Δυσλεξίας. Καθώς η χαμηλή επίδοση στο σχολείο μπορεί να συνδυαστεί με διάσπαση προσοχής, οκνηρία, έλλειψη ωριμότητας και αποστροφή προς το σχολικό περιβάλλον συχνά αυτό το μίγμα επηρεάζει αρνητικά την αυτοεκτίμηση και το κίνητρο για μάθηση.
Το ίδιο συμβαίνει, όταν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί είναι σε διαφωνία για το πώς θα ερμηνεύσουν και θα διαχειριστούν την συγκεκριμένη μαθησιακή δυσκολία. Πολλά άτομα με δυσλεξία αναφέρουν ότι συχνά βιώνουν λεκτική και φυσική βία από τους συνομηλίκους τους γεγονός που τους προκαλεί αμυντική και μυστικοπαθή συμπεριφορά με αποτέλεσμα να αποφεύγουν να εκτίθενται.
Τα άτομα με Δυσλεξία είναι τόσο συνηθισμένα στο να κάνουν λάθος που συχνα αποφεύγουν να πάρουν ρίσκα, χάνοντας έτσι την εμπιστοσύνη στους εαυτούς τους. Συχνά υποτιμούν τις δυνατότητές τους και τις γνώσεις τους και φαίνονται να πιστεύουν ότι δεν μπορούν να κάνουν τίποτα καλά επειδή ακριβώς αντιμετωπίζουν κάποια δυσκολία στη γραφή, την ορθογραφία και την ανάγνωση.
